Η μεγάλη των Πλάβι Σχολή (Μέρος Β)

Όταν αποφάσισα να σπάσω το αφιέρωμα σε 3 μέρη δεν μπορούσα να φανταστώ τον όγκο της πληροφορίας που θα συνέλεγα κατά την διάρκεια της επανεξέτασης του πονήματος, αφού την αρχική μου μελέτη την έκανα στις αρχές του 2000. Τελικά κατέληξα, από τους περίπου 180 Γιουγκοσλάβους προπονητές που διαδραμάτισαν ένα μικρό ή μεγάλο ρόλο σε αυτό που σήμερα λέμε Πλάβι Μπάσκετ, να επικεντρωθώ σε περίπου 60, με την μεγαλύτερη έμφαση να δίνεται στους Top 25. Αλλά ακόμα και έτσι για να μην γίνει ένα υπερβολικά κουραστικό Long Read θα χρειαστούν πιθανότατα να προστεθούν μερικά ακόμα κείμενα για το κομμάτι “προπονητές”. Το Γιουγκοσλαβικό μπάσκετ είναι μια διαδραστική/ εξελικτική διαδικασία και για να καταγραφεί ορθότερα, κατά την γνώμη μου, θα παρουσιάσω αυτούς που το διαμόρφωσαν σε χρονολογική σειρά και πιο συγκεκριμένα από τότε που ανέλαβαν θέσεις σε πάγκους ομάδων. Ας δούμε λοιπόν ποιοι ήταν αυτοί προπονητές που έκαναν τους Πλάβι αυτό που έγιναν.

1945-1960 – Τα πρώτα βήματα και οι παίκτες-προπονητές

Όπως αναφέρθηκε στο 1^ο μέρος, η μήτρα του Γιουγκοσλαβικού μπάσκετ ήταν το Βελιγράδι, όταν και λίγο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου πολέμου η δημιουργία των Ερυθρού Αστέρα και Παρτιζάν έφτιαξαν δύο πόλους (υπήρξαν και άλλοι) – μέσα στην τότε πόλη – που τράβηξαν μέσω του ανταγωνισμού και της αντιπαλότητάς τους το ενδιαφέρον μεγάλου μέρους της τότε νεολαίας. Προπονητές με γνώσεις και περγαμηνές δεν υπήρχαν σε εκείνη την φάση και το έργο της δημιουργίας των πρώτων ομάδων και τακτικών προσεγγίσεων το ανελάμβαναν εν ενεργεία παίκτες. Αυτοί που πρωτίστως είχαν την διάθεση αλλά και την οξυδέρκεια να παρατηρήσουν το παιχνίδι και ως δράση. Ένας εξ αυτών ήταν και ο Nebojsa Popovic.

Nebojsa Popovic (1923-2001), Coaching (1945-1955)

Ο Σέρβος ήταν ένας εκ των ιδρυτών της Crvena Zvezda, μάλιστα περηφανευόταν ότι είχε την κάρτα μέλους Νο1, και εν ενεργεία παίκτης water polo. Τον μύησε στα μυστικά του μπάσκετ ο συμπαίκτης του Bozo Grkinic. O N. Popovic αντιλήφθηκε ότι είχε ιδιαίτερη ικανότητα σε αυτό το νέο άθλημα, το αγάπησε και του αφιερώθηκε ολοκληρωτικά, κατακτώντας μάλιστα ως παίκτης 6 φορές το Πρωτάθλημα Γιουγκοσλαβίας την περίοδο 1946-1951. Η συνεισφορά του στον Ερυθρό Αστέρα δεν σταμάτησε όμως εκεί, αφού ως παίκτης-προπονητής αρχικά, και στην συνέχεια μόνο από τον πάγκο οδήγησε σε 10 συνεχόμενους τίτλους (Win%: 84%) την ομάδα του (1946-1955), ενώ σχεδόν ταυτόχρονα οδήγησε σε 7 τίτλους πρωταθλήματος (Win%: 97%) την γυναικεία ομάδα του Ερυθρού (1946-1952).

This slideshow requires JavaScript.

Έκατσε στον πάγκο της Εθνικής Γιουγκοσλαβίας για το Ευρωπαϊκό πρωτάθλημα της Πράγας το 1947 οδηγώντας την σε ρεκόρ 6-5 και την 6^η θέση. Επίσης στο Παγκόσμιο κύπελο του 1950 στο Μπουένος Άιρες, όπου όμως η Γιουγκοσλαβία απογοήτευσε με ρεκόρ 0-5 και κατετάγη στην 10^η θέση. Ο N. Popovic έθεσε ως πρωτοπόρος τις βάσεις για το οργανωμένο μπάσκετ στον Ερυθρό Αστέρα δημιουργώντας μια κουλτούρα γύρω από το παιχνίδι και ήταν ο πρώτος προπονητής που έφερε Αμερικανούς προπονητές για να διδάξουν τα βασικά του αθλήματος στην Γιουγκοσλαβία. Μετά το τέλος της προπονητικής του καριέρας διετέλεσε πρόεδρος της Ομοσπονδίας μπάσκετ (1985-87) και πρόεδρος της επιτροπής διεθνούς ανταγωνισμού της FIBA. Παράλληλα με όλα αυτά αρθρογραφούσε για 40 χρόνια στην La Gazzetta dello Sport. Ο Nebojsa Popovic απεβίωσε στις 20 Οκτωβρίου του 2001 σε ηλικία 78 ετών αφήνοντας πίσω του ένα σπουδαίο έργο.

Borislav Stankovic (1925-2020), Coaching (1950-1970)

Οι περισσότεροι γνωρίζουν τον Borislav Stankovic για την πορεία του ως παράγοντας στην παγκόσμια ομοσπονδία μπάσκετ (FIBA). Όμως ο σπουδαίος Boris με καταγωγή από το Bihac (μια μικρή πόλη στην σημερινή Βοσνία – Ερζεγοβίνη μόλις 40,000 κατοίκων) είχε, πριν την διοικητική ενασχόληση του με τα της παγκόσμιας ομοσπονδίας, μια μακρά πορεία στον χώρο του Μπάσκετ. Αρχικά και παράλληλα με τις σπουδές του ως κτηνίατρος, υπήρξε παίκτης του Ερυθρού Αστέρα (1946-48) οπού κατέκτησε 3 φορές το πρωτάθλημα και μετέπειτα αγωνίστηκε στην Zeleznicar Belgrade (1948-50). Στα τελειώματα της καριέρας του ως παίκτης, απέκτησε το μικρόβιο του προπονητή και έτσι στην Partizan (1950-53) είχε το διττό ρόλο του παίκτη – προπονητή. Όμως θα χρειαζόταν να μεταπηδήσει στην OKK Belgrade το 1954 για να κερδίσει τον 1^ο του τίτλο από τον πάγκο. Ακολουθήσαν άλλοι 2 (1960, 1964) αλλά και 2 κύπελα Γιουγκοσλαβίας με την ΟΚΚ (1960, 1962) και ένας τίτλος πρωταθλήματος στην Ιταλία με την Cantu (1968).

Σε ότι αφορά τις ευρωπαϊκές διοργανώσεις ο Bora (όπως ήθελε να τον φωνάζουν) δεν τα πήγε και τόσο καλά. Καθώς, παρότι συμμετείχε ο ίδιος προσωπικά στην δημιουργία της πρώτης Euroleague το 1958 και οδήγησε την ΟΚΚ 4 φορές στα προημιτελικά και ημιτελικά της διοργάνωσης (τότε λεγόταν European Champions Cup) αποκλείστηκε και τις 4 φορές.

Ο 1^ος αποκλεισμός (1958-59) ήρθε από την Βουλγαρική Akademik Sofia. (Σημείωση: H Akademik ήταν μια ομάδα βιτρίνα για τον Βουλγαρικό αθλητισμό που υπό τις οδηγίες των Bozidar Takev και Veselin Temkov εφτασε 2 φορές στον τελικό της Euroleague το 1958 & 1959)

Στην 2^η προσπάθεια του την περίοδο (1960-61) έχασε τον αγώνα στα χαρτιά μόλις στον 2^ο γύρο από την Βελγική Antwerp λόγω του μυστηριώδους θανάτου προέδρου του Κονγκό (Patrice Lumumba) που οδήγησε σε αναταραχή έξω από την Βελγική πρεσβεία στο Βελιγράδι με αποτέλεσμα να μην μπορεί η αστυνομία να διασφαλίσει την ασφάλεια στην διεξαγωγή του αγώνα.

Την 3^η φορά (1963-64) έπεσε θύμα της Spartak ZJS Brno του Ivo Mrazek, η οποία όμως έφτασε στο τελικό της διοργάνωσης όπου και έχασε από την Real Madrid του Joaquin Hernandez.

Τέλος, την 4^η φορά (1964-65) αποκλείστηκε από την Real Madrid του μεγάλου Pedro Ferrandiz, παρότι στον επαναληπτικό στο Βελιγράδι θρυλείται ότι οι Σέρβοι πείραζαν το ρολόι για να κυλά αργά ο χρόνος ώστε να καλύψουν την διαφορά των 23π που είχαν χάσει τον 1^ο αγώνα (τελικά κέρδισαν με +17, 113-96). Να σημειωθεί ότι η Real Madrid κατέκτησε εκείνη την χρονιά τον 2^ο της τίτλο επικρατώντας της CSKA Moscow σε διπλούς τελικούς.

O Β. Stancovic είχε μια τελευταία ευκαιρία να πετύχει κάτι σπουδαίο στις Ευρωπαϊκές διοργανώσεις την περίοδο 1968-69 με την Ιταλική Cantu, αλλά και πάλι αποκλείστηκε στα ημιτελικά σε όμιλο με τις Spartak ZLS Brno, Standard Liege και Maccabi Tel Aviv όπου οι Ιταλοί κατετάγησαν τρίτοι. Τελικά είδε και αποείδε και πήγε και έγινε Γενικός Γραμματέας της FIBA για να ακουμπήσει Ευρωπαϊκό τρόπαιο <sic>.

Η φιλοσοφία του Stankovic προπονητικά ήταν να ανακαλύπτει σπουδαίους επιθετικά παίκτες και να τους δίνει την μπάλα στις κατάλληλες θέσεις και υπό τις κατάλληλες προοπτικές να σκοράρουν

Πίστευε ακράδαντα ότι πρέπει ο προπονητής να προσαρμόζεται στο υλικό του και όχι αντίστροφα. Θεωρούσε ότι οι διαφορετικές ικανότητες που είχε ο κάθε παίκτης του ήταν αφορμή να ζητάς κάτι διαφορετικό από τον καθένα και μέσα από αυτό δημιουργούσε ρόλους και οι ρόλοι το game plan. H μεγαλύτερη του επιτυχία προπονητικά ήταν η καθοδήγηση και εξέλιξη του Ravidoj Korac, ενός εκ των σπουδαιότερων σκόρερ που έχουν περάσει ποτέ από τα Ευρωπαϊκά γήπεδα. Ταυτόχρονα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ήταν ιδιαίτερα ανοικτόμυαλος στο να εισαγάγει «ξένες» ιδέες στο παιχνίδι του. Και αυτό έγινε χαρακτηριστικό της σχολής των Πλάβι και με την δική του επίδραση. Ο ίδιος έλεγε ότι οι πρώτες του προπονητικές επιρροές ήταν από τους Veselin Temkov (BUL), Istvan Kamaras, Ferenc Nemeth (HUN) και Henri Hell (FRA), όταν ως νέος προπονητής παρακολούθησε τις ομιλίες τους στο Βελιγράδι. Αλλά ως μέντορες του θεωρούσε τους Bora Jovanovic, επικεφαλής του προγράμματος μπάσκετ της γυμναστικής ακαδημίας της Γιουγκοσλαβίας, και τον Stefan Kolovic, προπονητή της εθνικής ομάδας. Ενώ πρέπει να θεωρείται καίρια και η επιρροή των N. Popovic και Al. Nikolic στις ιδέες του καθώς τους έδενε βαθιά προσωπική φιλία.

Τέλος, ό,τι και να έκανε ως παίκτης και προπονητικά μπήκε σε 2^η μοίρα μπροστά στην προσφορά του σε διοικητικό επίπεδο στο παγκόσμιο μπάσκετ αφού υπήρξε μέλος στην Γιουγκοσλαβική και Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή και Γενικός Γραμματέας την FIBA (1976-2002). Η επίδραση του στο παγκόσμιο μπάσκετ ήταν κάτι που ελάχιστοι είχαν και δικαίως κατέχει θέση στο Basketball Hall of Fame από το 1991. Είχε ασχοληθεί ενδελεχώς με το ζήτημα των κανονισμών και προσπάθησε να εναρμονίσει το παιχνίδι σε παγκόσμιο επίπεδο, ένα ζήτημα που ακόμα και σήμερα αποτελεί ίσως ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα για το άθλημα. Η κύρια κριτική που του ασκήθηκε ήταν ο συγκεντρωτισμός και η αδιαφορία του για τα αιτήματα των μεγάλων επαγγελματικών club που ζητούσαν περισσότερα έσοδα και επαγγελματισμό στις κορυφαίες διοργανώσεις.

Το σχίσμα του 2000 στην Euroleague ήταν και το κύκνειο άσμα του αφού δεν μπόρεσε να το διαχειριστεί αλλά και όταν το προσπάθησε, απέτυχε να κερδίσει τον σεβασμό των συμμετεχόντων, κάτι που το έφερε βαρεώς μέχρι και τον θάνατο του πριν από λίγους μήνες (20/03/2020). Όμως τα αίτια της διάσπασης και οι χειρισμοί είναι ένα μεγάλο ζήτημα (απαιτεί γνώση εκ των έσω που δεν διαθέτω) και δεν είναι το αντικείμενο αυτού του κειμένου. Ο Bora Stankovic ήταν κομβικός σε ότι αφορά την οργάνωση και εξέλιξη του Ευρωπαϊκού Μπάσκετ και αυτό δεν πρέπει να το ξεχνά κανείς. Επιστρέφοντας λοιπόν στο κύριο θέμα αυτού του κειμένου το Γιουγκοσλαβικό μπάσκετ δεν θα ήταν αυτό που έγινε αν ο θείος Bora δεν το πρόσεχε και δεν το μεγάλωνε μεθοδικά μαζί με τους άλλους 3 Αγίους του (R. Saper, N. Popovic, Al. Nikolic)

Boris Kristancic (1931-2015), Coaching (1957-1967)

Ο διάδοχος του Popovic σε ότι αφορά την δημιουργία μιας μικρής δυναστείας ήταν μια εξίσου σημαντική προσωπικότητα για το Γιουγκοσλαβικό μπάσκετ. O Boris Kristancic γεννήθηκε στα Σκόπια το 1931, και ήταν η ενασχόληση του πατέρα του με Γαλλικές εταιρείες που του έδωσε την δυνατότητα να ολοκληρώσει την βασική εκπαίδευση σε Γαλλικό σχολείο και να ζήσει για λίγο καιρό στο Παρίσι. Με την μετεγκατάσταση της οικογένειας του στο Μάριμπορ της Σλοβενίας ολοκλήρωσε το Γυμνάσιο εν μέσω 2^ου Παγκοσμίου Πολέμου και ήρθε σε επαφή με διάφορα αθλήματα μέχρι και να ανακαλύψει την κλίση του προς το μπάσκετ.

Το μεγαλύτερο μέρος της καριέρας του το πέρασε στους κόλπους της Union Olimpja, της οποίας και θεωρείται εκ των ιδρυτών, καθώς ήταν παίκτης της από το 1949 όταν και ακόμα ονομαζόταν Enotnost. O νεαρός τότε Kristancic ήταν (σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής) μια πολύ ανταγωνιστική φύση αθλητή και ήθελε πάντοτε να κερδίζει. Κατόρθωσε ως παίκτης – προπονητής να πάρει 3 πρωταθλήματα Γιουγκοσλαβίας (1957, 1959, 1961) και απλά ως coach άλλα 2 (1962, 1966). Ηγήθηκε ως εκ τούτου και της σπουδαίας πορείας της περιόδου 1959-1963 στην τότε Euroleague, όταν και η Union Olimpja βρέθηκε 2 φορές στα προημιτελικά (1959-60: vs Rigas ASK, 1962-63: vs Spartak ZLS Brno) και μια στα ημιτελικά (1961-62: vs Real Madrid) – σε διπλούς αγώνες. Ξεχωριστή μνεία πρέπει να γίνει στην παρουσία του στην τότε Εθνική Γιουγκοσλαβίας, όπου αγωνίστηκε σε 81 ματς από το 1951-1960 ενώ ήταν και αρχηγός της για 6 χρόνια.

Προπονητικά και οργανωτικά ο Kristancic ήταν πρωτοπόρος για την εποχή του. Οπαδός της σκληρής προπόνησης έφερνε τους συναθλητές και παίκτες του 3 φορές την ημέρα για προπόνηση σε μια εποχή που η ενασχόληση ήταν 100% ερασιτεχνική.

Εισήγαγε την ιδέα της ψυχολογικής προετοιμασίας πριν από τους αγώνες, δημιουργώντας έτσι κίνητρα στους αθλητές του

Έκανε μάλιστα μέχρι και ατομικές 1-on-1 συναντήσεις με κάποιους πριν από μεγάλους αγώνες. Τακτικά ήταν οπαδός της κίνησης της μπάλας και της απόλυτης πειθαρχίας και επεδίωκε να βρίσκει μικρές διαφορές μεταξύ της ομάδας του και των αντιπάλων που θα του έδιναν πλεονέκτημα.

Οργανωτικά μετέτρεψε την Union Olimpja από μια φοιτητική ομάδα σε ένα μεγάλο μπασκετικό σχολείο και εν τέλει επαγγελματική ομάδα που κέρδιζε καθημερινά νέους φίλους για σειρά ετών. Η μεθοδικότητα και η έμφαση που έδινε στην λεπτομέρεια (ίσως και απόρροια των σπουδών του ως Πολιτικού Μηχανικού) υπήρξε παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές προπονητών. Σε ότι αφορά την Olimpija, ομάδα με την οποία ταυτίστηκε όσο κανείς άλλος, oι “Zmali” (Δράκοι) της Λουμπλιάνας του χρωστάνε εν πολλοίς την ύπαρξη τους. Η πολύπλευρη συμμετοχή του στην ανάπτυξη του μπάσκετ στην Γιουγκοσλαβία μνημονεύεται μέχρι και τις ημέρες μας. Ο B. Kristanic απεβίωσε στις 29/10/2015 την ίδια ημέρα με ένα επίσης σπουδαίο μπασκετάνθρωπο, τον «δικτάτορα» Ranko Zeravica.

Ranko Zeravica (1929-2015), Coaching (1954-2003)

Όποιος δεν γνωρίζει το όνομα Ranko Zeravica είτε είναι νεαρός σε ηλικία είτε ασχολείται με το παιχνίδι επιδερμικά. Ο R. Zeravica υπήρξε μια από τις σημαντικότερες μορφές και μυαλά του Γιουγκοσλαβικού μπάσκετ. Απετέλεσε μαζί με τον Aca Nikolic (θα μιλήσουμε παρακάτω) έναν από τους μεγαλύτερους δασκάλους για μελλοντικούς σπουδαίους προπονητές, οι οποίοι όπως και αυτός εξέλιξαν το παιχνίδι, ανέπτυξαν και καθοδήγησαν μεγάλους παίκτες και κατέκτησαν τίτλους. Είναι χαρακτηριστικό ότι δίπλα στον Zeravica μαθήτευσαν οι Bozidar Maljkovic, Svetislav Pesic, Dusan Sakota, Vlade Durovic, Sasa Dordevic και ο δικός μας Dusan Ivkovic. Να σημειωθεί βέβαια ότι ο τελευταίος θεωρείται ότι προσπάθησε εν τέλει να ακολουθήσει έναν δικό του δρόμο επηρεασμένος τόσο από την επιρροή του Aca Nikolic όσο και από τον χαρισματικό αδερφό του Slobodan “Piva” Ivkovic. Παρόλα, αυτά η επίδραση στις ιδέες του «Σοφού» και από τον Zeravica είναι ξεκάθαρη – τουλάχιστον στα δικά μου μάτια. Ο Zeravica ήταν Σερβικής καταγωγής από το Dragutinovo και ξεκίνησε την προπονητική του καριέρα στην Radnicki του Βελιγραδίου, οπού υπήρξε και παίκτης χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία.

Η Radnicki, κοιτώντας τώρα πίσω στο χρόνο, απεδείχθη ομάδα που υπήρξε σημείο αναφοράς για σειρά σπουδαίων προπονητών, ίσως γιατί τους έδινε το χρόνο και τον απόλυτο έλεγχο στον τρόπο δουλειάς τους. Εγκατεστημένη στην περιοχή του Ερυθρού Σταυρού στο Βελιγράδι, η Radnicki υπήρξε ένας από τους πιο σημαντικούς πόλους δημιουργίας μπασκετικής αξίας μαζί με τις Crvena Zvezda, Partizan και OKK. Το πως βέβαια βρέθηκε εκεί ο Ranko είναι μάλλον άσχετο με την τεχνική ιδιοφυΐα του και σχετίζεται με το γεγονός ότι η γυναίκα του (Zaga Simic) ήταν σπουδαία μπασκετομπολίστρια για την Εθνική Γιουγκοσλαβίας και αγωνιζόταν στην Radnicki. Τα πρώτα χρόνια της καριέρας του εκεί ήταν πραγματικά δύσκολα, με την ομάδα του να γίνεται ασανσέρ μεταξύ 1^ης και 2^ης κατηγορίας και τον ίδιο να την οδηγεί σε 2 υποβιβασμούς. Όμως έχτισε χαρακτήρα και έμαθε να δουλεύει με ό,τι είχε.

Η κίνηση που άλλαξε για πάντα την καριέρα του ήταν η πρόσληψη του (1960-1965) ως assistant στην Εθνική Γιουγκοσλαβίας, της οποίας ηγείτο ο μεγάλος Aca Nikolic, που είχε διαδεχθεί τον Nebojsa Popovic. Με τον «Professor» ο Zeravica δούλεψε μαζί για 5 χρόνια. Οι επιτυχίες της Γιουγκοσλαβίας (2^η θέση) στο EuroBasket του 1961 στο Βελιγράδι, η 3^η θέση 2 χρόνια αργότερα στο επόμενο Eurobasket στο Wroclaw της Πολωνίας και μια ακόμα 2^η θέση το 1965 στην Μόσχα οδήγησαν την ομοσπονδία να αναγνωρίσει την ικανότητα του και να του δώσει την θέση του Εθνικού προπονητή με την αποχώρηση του Nikolic (1965).

O Zeravica ξεκίνησε οδηγώντας της Γιουγκοσλαβία στην 2^η θέση στο παγκόσμιο πρωτάθλημα του Μοντεβιδέο (πίσω πάντοτε από τους κακούς τους δαίμονες, τους Σοβιετικούς, που τους κέρδιζαν συνεχώς σε τελικούς) αλλά αυτό που έμεινε από εκείνη την ομάδα ήταν η ανάδειξη του τότε ακόμα ανήλικου Kresimir Cosic, ένα από τα μεγαλύτερα ταλέντα που έχουν εμφανιστεί ποτέ στην Ευρώπη. Την ίδια χρονιά (1967) η Γιουγκοσλαβία συμμετείχε στο Eurobasket του Ελσίνκι τερματίζοντας 9^η(!!!) μια τρομερή αποτυχία που ο Ζεράβιτσα ανέλαβε εξ ολοκλήρου με μια μικρή υποσημείωση ότι είχε επιλέξει στην αποστολή πέντε 19χρονους (L. Simonovic, D. Kapicic, Al. Zorga, D. Soloman, G. Brajkovic) και φυσικά τον Κ. Cocic. Ο Zeravica έδινε σιγά-σιγά το στίγμα του, κοιτώντας το μέλλον και αφοσιωμένος στο να δημιουργεί παίκτες και ομάδες μπολιάζοντας νέους με βετεράνους, ενώ στην πορεία μάζευε μετάλλια. Το 1968 στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Mexico City η Γιουγκοσλαβία έφτασε μέχρι τον τελικό όπου και ηττήθηκε (65-50) από τις ΗΠΑ, αλλά είχε πετύχει να κερδίσει για 1^η φορά σε επίσημη διοργάνωση την ΕΣΣΔ (63-62). Βέβαια οι Σοβιετικοί θα πάρουν το αίμα τους πίσω στο επόμενο Eurobasket στην Νάπολη (1969) όταν θα τους κερδίσουν στο τελικό με 81-72. Αλλά η διαδικασία δημιουργίας μιας ομάδας-νικήτριας είχε φτάσει πολύ κοντά.

Στο επόμενο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα (1970) στην Λιουμπλιάνα της σημερινής Σλοβενίας η Γιουγκοσλαβία με 4 από τους 5 πιτσιρικάδες της προηγούμενης ομάδας και μερικούς καλούς βετεράνους (Iv. Daneu, T. Rajkovic, P. Skansi) στέφεται παγκόσμια πρωταθλήτρια κερδίζοντας και τους Σοβιετικούς με 90-84 ενώ κέρδισε επίσης και της ΗΠΑ με 70-63! Μετά από ακόμα ένα ασημένιο μετάλλιο στο επόμενο Ευρωμπάσκετ το 1971 στην Δυτική Γερμανία και μια 5^η θέση στους Ολυμπιακούς το Μονάχου ο Ζεράβιτσα αναλαμβάνει την Παρτιζάν που εκείνη την εποχή είναι μονίμως στην σκιά του Ερυθρού Αστέρα.

Τα επόμενα χρόνια δεν κερδίζει κάποιους τίτλους αλλά δημιουργεί ένα από τα πιο ασυναγώνιστα δίδυμα (το Kicanovic – Dalibagic) στην ιστορία του Ευρωπαϊκού μπάσκετ. O Zeravica ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος για να αναδείξει νέους αθλητές και η έμφαση του σε αυτό θα του άνοιγε την πόρτα του εξωτερικού και έτσι το 1974 ο Eduadro Portela θα τον προσλάβει στην Μπαρτσελόνα την οποία και αναδιαμόρφωσε όπως έκανε σε κάθε νέα του προσπάθεια. Μόνο που αυτή την φορά δεν χρειάστηκε πολύ χρόνο αλλά θα την οδηγήσει άμεσα στον τελικό του κυπέλλου Korac όπου όμως θα χάσει το τρόπαιο με 2 ήττες σε διπλούς τελικούς από την Ιταλική Cantu.

Το 1976 θα επιστρέψει πίσω στην Γιουγκοσλαβία μετά από 2 χρόνια στην Βαρκελώνη και πάλι για την Partizan, προσλαμβάνοντας για βοηθό του τον D. Ivkovic. Οι Kicanovic – Dalibagic έχουν γίνει πλέον θρύλοι και μετά από μια εξαιρετική χρονιά όταν η Partizan σκοράρει περίπου 110.5 πόντους ανά αγώνα, καταλήγουν να παίξουν στο τελικό του Κυπέλου Korac απέναντι στην Bosna Sarajevo (που είχε στον πάγκο της τον Bogdan Tanjevic, κρατήστε το αυτό). H Partizan θα επικρατήσει με 117-110 στην παράταση με τους Dalibagic και Kicanovic να πετυχαίνουν 48 και 33 πόντους αντίστοιχα. O Zerevica θα φύγει και θα αφήσει την Partizan στα χέρια του Duda που θα την οδηγήσει σε triple crown (Πρωτάθλημα, Κύπελο και Korac). Θα ακολουθήσουν μια σειρά από δουλειές σε Εθνική Γιουγκοσλαβίας και στο εξωτερικό και εντέλει η επιστροφή του και πάλι για την Partizan με την οποία κατέκτησε και το μοναδικό του πρωτάθλημα το 1996.

This slideshow requires JavaScript.

Η κύρια κριτική που του ασκήθηκε ήταν ότι δεν έφερνε τίτλους και ήταν σωστή αν τον συγκρίνουμε με άλλους μεγάλους δασκάλους της εποχής του αλλά και μεταγενέστερους του. Όμως αν υπήρχε επίσης ως κριτήριο επιτυχίας η ανακάλυψη, εκπαίδευση και καθοδήγηση παικτών και προπονητών μάλλον δεν θα έβρισκε πολλούς ανταγωνιστές. Αν θέλουμε να σκιαγραφήσουμε την φιλοσοφία του Zeravica ήταν πολύ μπροστά από την εποχή του!

Δίδασκε ταχύτητα στην κυκλοφορία της μπάλας και Transition με πρωτεύοντα ή δευτερεύοντα αιφνιδιασμό. Τον ενδιέφερε να έχει ισορροπία και καλή παραγωγή πόντων τόσο από το περιφερειακό του παιχνίδι όσο και μέσα στο ζωγραφιστό

Επέμενε ότι η μπάλα σε μια ιδανική περίπτωση set play θα πρέπει να ακουμπήσει υποχρεωτικά και στους ψηλούς του στο ζωγραφιστό για να δημιουργήσει αυτό που θα έλεγαν οι σύγχρονοι gravity και έτσι προϋποθέσεις για Inside out. Και μπορεί σήμερα κάποιους από αυτούς τους όρους να μοιάζουν τετριμμένοι αλλά υπήρξαν πρωτοποριακές ιδέες για τα 60’s και 70’s. Μόνο και μόνο το γεγονός ότι θεωρείται το μεγάλο αντίπαλον δέος για τον Aca Nikolic αλλά και ότι δεν ήταν ας πούμε από τα αγαπημένα παιδιά του «Πατριαρχείου» των Πλάβι λέει πολλά.

Σαν χαρακτήρας ήταν, αυτό που θα λέγαμε κομψά, αυταρχικός ενώ πολλοί παίκτες που δούλεψαν μαζί του τον φοβόντουσαν τόσο πολύ που δεν τολμούσαν καν να τον κοιτάξουν στα μάτια. Πειθαρχία και αυστηρότητα ήταν οι βασικές αξίες που τον χαρακτήριζαν και δεν τον ενδιέφερε αν οι παίκτες του τον μισούσαν γιατί έλεγε ότι όσο περισσότερο τόσο καλύτερα.

Ο Ζεράβιτσα ήταν φανατικός υποστηρικτής της σημασίας των Fundamentals (τρίπλα, πάσα, σουτ) όσο και η αντίληψη ώστε να έχει ο παίκτης την σωστή θέση μέσα στο γήπεδο ή να διαβάζει το παιχνίδι

Κατανοούσε ότι δεν ήταν όλοι οι παίκτες ίδιοι και δεν θα μπορούσαν να γίνουν καλοί σε όλα οπότε τους παρότρυνε να τελειοποιήσουν το δυνατό τους χαρακτηριστικό – σαν να λέμε σήμερα build on your strengths. Ως υποστηρικτής της ατομικής βελτίωσης ήταν επίσης παράδειγμα προς μίμηση για την δια βίου μάθηση καθώς και ακόμα σε ηλικία 73 ετών, παρακολουθούσε συστηματικά σεμινάρια και μάλιστα έχει γράψει και ο ίδιος 2 βιβλία προπονητικής για το μπάσκετ. Όμως η διδασκαλία του για τον ίδιο είναι διαδικασία βιωματική και έπρεπε να γίνεται μέσα στο γήπεδο. Ο ίδιος έλεγε σε νεαρότερους τεχνικούς «Το μπάσκετ διδάσκεται στο γήπεδο δεν μιλάμε για … μαγειρική»

Όσο σκληρός ήταν με τους παίκτες και συνεργάτες του άλλο τόσο ευέλικτος ήταν τακτικά και προσαρμοζόταν στο υλικό που είχε ή διαμόρφωνε. Ήταν πρακτικός, μεθοδικός και καλά πληροφορημένος (ενδεικτικό είναι είχε όλες του τις προπονήσεις καταγεγραμμένες ανά ημέρα και ομάδα…). Δεν ήταν μονοδιάστατος και κάποιες φορές εφάρμοζε πρωτότυπες πρακτικές όπως πχ να προπονεί την ομάδα του σε υψόμετρο για να τους προετοιμάσει για τους Ολυμπιακούς του Mexico City και κάποιες φορές έκανε προπονήσεις στις 3 τα ξημερώματα για προετοιμάσει όπως έλεγε το βιολογικό ρολόι των παικτών του για την αλλαγή της ώρας. Ο Ranko Zeravica απεβίωσε στις 29/10/2015 σε ηλικία 85 ετών μετά από σύντομη περιπέτεια με την καρδιά του. Οι ιδέες του όμως συνέχισαν μέσα από τους μαθητές του ορισμένοι εκ των οποίων τις τελειοποίησαν και έγιναν αυτό που δεν έγινε ποτέ εκείνος – συλλέκτες τίτλων.

Aca Nikolic (1924-2000), Coaching (1951-1985)

Ο Aleksandar Nikolic γεννήθηκε στο Sarajevo στις 28/10/1924 (παρότι οι γονείς του καταγόταν από το Brcko) και ευτύχησε να προέρχεται από εύπορη αστική οικογένεια (ο πατέρας του Đorde είχε διάφορες επιχειρήσεις στην Βοσνία ανάμεσα στις οποίες και ένα ξενοδοχείο). Σύντομα η οικογένεια Nikolic μετεγκαταστάθηκε στο Βελιγράδι όπου o Aca σπούδασε Φαρμακευτική και Νομική στο πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου και αποφοίτησε το 1946. Ο Nikolic γνώρισε το μπάσκετ κατά την διάρκεια της Γερμανικής κατοχής αλλά ξεκίνησε να παίζει συστηματικά μετά το τέλος του 2^ου ΠΠ. Ήταν ένα κοντό (165cm) playmaker που όμως καταλάβαινε πάρα πολύ καλά τις δράσεις του παιχνιδιού. Αγωνίστηκε σε Partizan (1946-47), Crvena Zvezda (1947-49), Zelenicar (1949-50) και BSK (1950-51) και κέρδισε 3 πρωταθλήματα με την ομάδα φόβητρο του N. Popovic στην Crvena Zvezda. Εκεί ήταν και που γνωρίστηκε με τους Nebojsa και Bora και φιλία τους έμελλε να αλλάξει για πάντα το Γιουγκοσλαβικό μπάσκετ. Πολύ σύντομα ενδιαφέρθηκε για την προπονητική και δεν άργησε η στιγμή που θα καθόταν σε πάγκο. Έκανε το ντεμπούτο του ως εκλέκτορας της Εθνικής Γιουγκοσλαβίας στο παγκόσμιο πρωτάθλημα του Ριο (1954), όπου οι Πλάβι κατετάγησαν μόλις στην 11^η θέση, αλλά αυτό ήταν απλά το βάπτισμα του πυρός.

Στα 16 χρόνια σε 2 θητείες (1954-1966, 1977-78) στο εθνικό πάγκο ο Α. Nikolic οδήγησε τους Πλάβι σε 6 μετάλλια:

Παγκόσμια πρωταθλήματα: 1^η θέση (1978) στις Φιλιππίνες, 2^η θέση (1963) Βραζιλία

Ευρωπαϊκά πρωταθλήματα: 1^η θέση (1977) Βέλγιο, 2^η θέση (1965) ΕΣΣΔ & (1961) Γιουγκοσλαβία, 3^η θέση (1963) Πολωνία

Ολυμπιακοί Αγώνες: 6^η θέση (1960) Ιταλία, 7^η θέση (1964) Ιαπωνία

Όμως αυτό ήταν μόνο ένα μέρος των τίτλων που κέρδισε ως coach. O Aca παράλληλα με την ενασχόληση του στην Εθνική ομάδα ανέλαβε την Partizan (1959-1961) πριν μεταπηδήσει στην OKK Beograd με την οποία κέρδισε το κύπελλο (1962) και το πρωτάθλημα την επόμενη χρονιά (1963). Αμέσως μετά έφυγε για 1^η φορά στο εξωτερικό για λογαριασμό της Ιταλικής Padova (1963-65) (Σημ: η Petrarca Padova υπήρξε σημαντικό μέγεθος στο παρελθόν αλλά σήμερα βρίσκεται στις ερασιτεχνικές κατηγορίες) πριν επιστρέψει και πάλι πίσω για λογαριασμό της OKK (1965-67). Στην Ιταλία έδειξε για 1^η φορά τα διαπιστευτήρια του και εκτός Γιουγκοσλαβίας. Η Padova τερμάτισε 3^η με ρεκόρ 16-6 μόλις πίσω από τα ιερά τέρατα της εποχής τις Simenthal Milano και Ignis Varese. Τα χρόνια αυτά παράλληλα με τις υποχρεώσεις με την Εθνική ομάδα έδωσαν την ευκαιρία στον “Professor” – όπως θα έμενε για πάντα γνωστός – να παρατηρήσει το παιχνίδι στο υψηλότερο του επίπεδο. Και καθώς ήταν χαρισματικός στο να αντιλαμβάνεται την εξέλιξη του, απέκτησε εκτός από γνώσεις και αισθητήριο για τις μελλοντικές του μετεξελίξεις.

Οι εμφανίσεις της Padova προσέλκυσαν το ενδιαφέρον της Varese και του προέδρου της Τζιοβάνι Μπόργκι και το 1969 του έδωσε μια 2^η ευκαιρία σε Ιταλικό πάγκο. Και αυτό ήταν η έναρξη μιας σπουδαίας περιόδου για την Ignis Varese αλλά και τον ίδιο αφού στην πρώτη του χρονιά κατέκτησε το πρωτάθλημα με ρεκόρ (20-2) δημιουργώντας ένα σύνολο απαρτιζόμενο από τους M. Raga, Ot. Flaborea, Al. Ossola, D. Meneghin, An. Bulgheroni και Ed. Rusconi που σκόραρε 87π. μ.ο.. Και αυτό ήταν μόνο η αρχή! Στα 4 χρόνια που έμεινε ο “Professor” στην Varese θα κατακτούσε 3 πρωταθλήματα (1970, 1972, 1973) και άλλα τόσα κύπελλα (1970, 1971, 1973), 3 φορές την Euroleague (1970, 1972, 1973) ενώ το 1971 έφτασε και πάλι στον τελικό αλλά ηττήθηκε από την CSKA με 67-53. Και τέλος κατέκτησε και 2 φορές το διηπειρωτικό κύπελλο. Είναι χαρακτηριστικό ότι στους 4 τελικούς Euroleague της Varese στην 4ετία του Nikolic κέρδισε δύο φορές την CSKA (1970, 1973), μία την Jugoplastika (το 1972 υπό τον Branko Radonic) σε 3 κλειστά σε σκορ μάτς. Και έχασε μόνο το 1971 από την CSKA. (σε ένα τελικό στην Αμβέρσα όπου ο παίκτης προπονητής των Σοβιετικών, Sergeij Belov έβαλε 24π.) Το μπασκετικό άστρο του Nikolic είχε φτάσει στο υψηλότερο σημείο και έλαμπε όσο κανένα άλλο στην Γιουγκοσλαβία. Ο Βόσνιος από το Brcko είχε δημιουργήσει μια Ιταλική δυναστεία και νικούσε σε τελικούς τους, «αντιπαθείς» από το καθεστώς Τίτο, Σοβιετικούς.

Η συνέχεια της καριέρας του όμως σε επίπεδο συλλόγων δεν θα είχε ούτε άλλους τίτλους, ούτε μεγάλες επιτυχίες. Προπόνησε κυρίως στην Ιταλία μέχρι το 1985 με 2 μικρά διαλλείματα για επιστροφή στην πατρίδα του για λογαριασμό του Ερυθρού Αστέρα (1973-74) και για την άσημη Borac Cacak (1978-1980), εκεί που συνεργάστηκε με το δικό του μελλοντικό προπονητικό πουλέν τον Zeljko Obradovic, που αγωνιζόταν εκεί ως νεαρός παίκτης. Πολύ σύντομα έγινε κατανοητό ότι ο Nikolic δεν δίδασκε τόσο νέες τακτικές και συστήματα αλλά κυρίως τρόπο σκέψης. Και αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι θεωρία δεν υπήρχε όταν ξεκίνησε εκείνος, παρά μόνο στο Κολεγιακό μπάσκετ των ΗΠΑ, και ήταν στην ουσία αυτοδίδακτος.

Μέσα από την παρατήρηση και την διορατικότητα του να κατανοεί νωρίτερα από τους άλλους την εξέλιξη των δράσεων, δημιούργησε το πλαίσιο ιδεών μέσα στο οποίο μεταγενέστεροι σπουδαίοι προπονητές έφτιαξαν ο καθένας τον δικό του δρόμο

Είναι χαρακτηριστικό, και το επαναλάμβανε σε κάθε ευκαιρία, ότι εκείνο το ταξίδι στην Αμερική το 1963 και η επαφή του με τον John R. Wooden τον επηρέασε ιδιαίτερα. Αφενός γνώρισε ένα άλλο μπάσκετ, αφετέρου η φιλοσοφία του Wooden που καταγράφηκε στην περίφημη Pyramid of Success πρέπει να του έδωσε το πλαίσιο για ιδέες που ενδεχομένως είχε ήδη στο μυαλό του.

Δεν ήταν δογματικός, αλλά ανοικτός στο νέο και στο πως να το εντάξει στο κάθε ξεχωριστό project που ανελάμβανε να τρέξει ή να βοηθήσει ως σύμβουλος. Οι πιο γνωστές παρεμβάσεις του είναι στην Milano (1994-96) που υποστήριξε τον Tanjevic, στην Jugoplastica (1986-90) που ήταν το μυαλό που έκανε καθημερινά challenge τον Maljkovic, στην Partizan (1991-93) στο ντεμπούτο του Obradovic. Ενώ βοήθησε και πολλούς συμπατριώτες του και μη που εργάστηκαν στην Ελλάδα όπως τους Sakota στον ΠΑΟΚ (1990-91), Subotic στον Ηρακλή (1994-95) και τον Στηβ Γιατζόγλου όταν είχε αναλάβει τον Άρη (1992-93). Η συνεισφορά του σε αυτά τα project δεν ήταν μόνο τεχνικής φύσεως αλλά και στο να διαχειριστεί και ιδιαίτερα προβλήματα και παίκτες. Όπως ο Roy Tarpley στον Άρη και ο Walter Berry στον Ηρακλή που έπιναν νερό στο όνομα του – δυστυχώς δεν έπιναν μόνο νερό… αχ βρε Ρόι…

Σε ότι αφορά την τακτική ήταν υπέρμαχος της άμυνας και ειδικά μετά την επιτυχία του με την Ignis Varese επιδίωκε περισσότερο set plays

Αυτό μάλλον ήταν απόρροια της έμφασης που έδινε στον έλεγχο του ρυθμού. Έλεγε ότι ο νικητής δεν είναι αυτός που σκοράρει περισσότερους αλλά αυτός που δέχεται τους λιγότερους πόντους. Έκανε ορισμένες προπονήσεις με 2 μπάλες για να δημιουργεί νέα ερεθίσματα και να βελτιώνει τις αντιδράσεις των παικτών του. Ενώ κρατούσε πάντοτε το βαρύ μέρος της προπόνησης στο τέλος για να έχει τους παίκτες του φρέσκους στην αρχή που θα έπρεπε να δουλέψουν την τακτική.

Ήθελε να θέτει αυστηρούς κανόνες στο τρόπο της αγωνιστικής λειτουργίας των ομάδων του, παρότι είχε εξαιρετικές σχέσεις με τους παίκτες του εντός και εκτός γηπέδων. Επέβαλε το θέλω του με την αύρα ενός μεγάλου δασκάλου και ουδείς τον αμφισβητούσε.

Έλεγε ότι είναι στην κουλτούρα των Γιουγκοσλάβων σε καταστάσεις απρόβλεπτες να λειτουργούν με νοοτροπία αυτοσχεδιασμού και πως έπρεπε από την αρχή να τιθασεύσει αυτή την έμφυτη τάση των παικτών του

Χαρακτηριστικές του ατάκες έχουν δημοσιευθεί κατά καιρούς σε διάφορα έντυπα αλλά και στον διαδίκτυο:

Για να σκοράρετε ένα καλάθι πρέπει πρώτα να κλέψετε την μπάλα.
Η νίκη είναι χάρη στους παίκτες, το φταίξιμο για την ήττα είναι του προπονητή.
Δεν υπάρχουν παίκτες μόνο για επίθεση ή άμυνα.
Δεν πρέπει να χτίσετε μια ομάδα, αλλά παίκτες.
Η πρώιμη εξειδίκευση των παικτών είναι μοιραία γιατί προκαλεί λάθη που είναι σχεδόν αδύνατο να διορθωθούν αργότερα.
Ο νικητής δεν είναι η ομάδα που κερδίζει τους περισσότερους πόντους, αλλά η ομάδα που δέχεται τους λιγότερους.
Εάν είναι δυνατόν, πρέπει να νικήσετε με 50 ή περισσότερους πόντους, αλλά δεν πρέπει ποτέ να ταπεινώσετε τον αντίπαλο.
Ο νεαρός παίκτης πρέπει να έχει την ευκαιρία να παίξει σε ένα κλειστό παιχνίδι, όχι όταν προηγείσαι με 20 πόντους.
Ο προπονητής μαθαίνει από τους παίκτες του.
Η τέχνη του μπάσκετ εφευρέθηκε από παίκτες και όχι από προπονητές.
Όταν σταματώ να διορθώνω τα λάθη σου, αυτό σημαίνει ότι δεν πιστεύω πλέον σε σένα.

Ενώ υπάρχουν άπειρες ιστορίες σχετικά με τον αυθορμητισμό του και το πάθος του για το παιχνίδι.

Σε μια από αυτές ο θρύλος λέει ότι κάπνισε γρήγορα 5 τσιγάρα και με τα τις γόπες σχεδίασε πάνω σε ένα τραπέζι το σύστημα με το οποίο η Varese θα κέρδιζε ένα τελικό κυπέλου Ιταλίας

Είχε μεγάλη πίστη στο Γιουγκοσλαβικό μπάσκετ και στην έννοια της συνεχούς προσπάθειας σε βάθος χρόνων. Όταν διαλύθηκε η ενωμένη Γιουγκοσλαβία και κάποιος τον ρώτησε τι θα γίνει με το μπάσκετ τους, είπε ότι δεν θα έχει κανένα πρόβλημα γιατί έχει σπουδαίους δασκάλους. Ο Aca Nikolic απεβίωσε στις 12/03/2000 σε ηλικία 75 ετών και ενταφιάστηκε στο «κοιμητήριο για διακεκριμένους πολίτες» του Βελιγραδίου. Άφησε πίσω του μια μεγάλη αθλητική κληρονομιά και είναι μέλος του Basketball Hall of Fame από το 1998.

Ολοκληρώνοντας αυτό το μέρος που ασχολήθηκε με το Πλάβι «Πρυτανείο» αλλά και τους αιρετικούς όπως πχ ο Zeravica, θα πρέπει να κάνω μια μικρή αναφορά σε δύο ακόμα ονόματα προπονητών που ξεκίνησαν την ίδια περίοδο και επέδειξαν αξιόλογο έργο, τους Đorde Andrisajevic και Borislav Corkovic. Ο Andrisajevic υπήρξε αθλητής του Ερυθρού Αστέρα με τον οποίο κατέκτησε 6 φορές το πρωτάθλημα, πριν μεταπηδήσει στην Ιταλία για την Pavia (ως παίκτης-προπονητής) και μετά στην Vichy (1962-70) την οποία και οδήγησε στην κατάκτηση 2 κυπέλλων Γαλλίας (1969-70). Αυτό για το οποίο έμεινε γνωστός ο Σέρβος προπονητής ήταν η εισαγωγή στην Ευρώπη του Full Court press, μιας πιεστικής άμυνας ζώνης σε όλο το γήπεδο. Η οποία λανθασμένα αποδίδεται στον Gene Johnson, αφού αυτός την αντέγραψε από τα πρωταθλήματα των αφροαμερικανών στις ΗΠΑ στα μέσα των 1950’s – πιθανότερος δημιουργός της μάλλον είναι ο John McLendon. O Andrisajevic επέστρεψε στον Ερυθρό Αστέρα το 1970 και μαζί του κέρδισε το κύπελλο Γιουγκοσλαβίας, πριν γυρίσει και πάλι στην Γαλλία όπου και έκλεισε την προπονητική του καριέρα στην Caen. Τέλος, ο Borislav Corkovic που κατέκτησε 2 πρωταθλήματα με την Partizan (1975-76, 1980-81) ενώ οδήγησε και την Εθνική γυναικών της Γιουγκοσλαβίας στην 2^η θέση στο EuroBasket της Πολωνίας (1978), υπήρξε ένας σπουδαίος δάσκαλος ιδιαίτερα στις μικρότερες κατηγορίες.